Niet iedereen loopt evenveel kans op het krijgen van een hart- en vaatziekte. Dit heeft te maken met de risicofactoren, die met name betrekking hebben op het risico op het ontwikkelen van aderverkalking. Deze risicofactoren komen vaak samen voor en versterken elkaar. Er bestaan beïnvloedbare en niet-beïnvloedbare risicofactoren. Bekende beïnvloedbare risicofactoren voor hart- en vaatziekten zijn:
Roken is slecht voor uw hart en bloedvaten. Het hart krijgt door koolmonoxide, dat in sigaretten zit, minder zuurstof. Daarnaast zorgt nicotine ervoor dat de vaatwanden kunnen beschadigen, waardoor ze op termijn stugger worden. Door deze beschadiging kunnen zich gemakkelijker cholesterol en vet in de bloedvaten gaan vastzetten, het begin van het proces van aderverkalking. Hierdoor slibben bloedvaten langzaam dicht en dit verhoogt de kans op het ontstaan van hart- en vaatziekten. Ook zorgt roken ervoor dat het bloed makkelijker stolt, waardoor de kans verhoogd wordt dat er zich een propje bloedstolsel vormt dat het kransslagvat acuut afsluit, waardoor een hartinfarct ontstaat.
Een hoge bloeddruk (arteriële hypertensie) kan beschadigingen in de vaatwanden veroorzaken, het begin van het proces van aderverkalking. Cholesterol en vetten kunnen zich daardoor makkelijker op deze vaatwanden vastzetten, waardoor bloedvaten langzaam dichtslibben en de kans op het ontstaan van hart- en vaatziekten wordt vergroot.
Bij suikerziekte (diabetes) is er sprake van een te hoog suikergehalte in het bloed. Dit kan ook beschadigingen in de vaatwanden veroorzaken, het begin van het proces van aderverkalking. Cholesterol en vetten kunnen zich daardoor makkelijker op de vaatwanden vastzetten, waardoor bloedvaten langzaam dichtslibben en de kans op het ontstaan van hart- en vaatziekten wordt vergroot.
Cholesterol is een vettige substantie, die in het bloed door ons lichaam vervoerd wordt in de vorm van kleine bolletjes. Cholesterol bestaat in verschillende vormen bolletjes (o.a. LDL, HDL) die in de lever geproduceerd worden en deels ook via voedsel opgenomen worden. Cholesterol is voor ons lichaam een bouwsteen voor onder andere celwanden, gal en bepaalde hormonen. Voor het uitvoeren van deze functies is echter maar een kleine hoeveelheid nodig en de gemiddelde concentraties van cholesterol in het bloed zijn (met name in de westerse wereld) al vele malen hoger.
Cholesterol (specifiek het “slechte” LDL-cholesterol) is namelijk ook een belangrijke risicofactor voor het ontwikkelen van hart- en vaatziekten. Tijdens het transport door het lichaam, nestelt het slechte cholesterol (LDL-cholesterol) zich gemakkelijk in de wanden van bloedvaten. Hierdoor kunnen bloedvaten dichtslibben en wordt de kans op het ontstaan van hart- en vaatziekten verhoogd. Er bestaat een duidelijk verband tussen de hoogte van het LDL-cholesterol en de kans op hart- en vaatziekten.
De hoogte van het cholesterol wordt vooral erfelijk bepaald, maar is voor een belangrijk deel ook afhankelijk van voeding en levensstijl. Er bestaan erfelijke varianten van een (zeer) hoog cholesterol die gepaard gaan met een zeer hoog risico op hart- en vaatziekten en die met genetisch onderzoek gevonden kunnen worden. Het LDL-cholesterol wordt verhoogd door een voedingspatroon met veel verzadigde vetten en transvetten. Onverzadigde vetten hebben daarom de voorkeur boven verzadigde vetten. Transvet is echter juist een type onverzadigd vet dat nog slechter is voor de gezondheid dat verzadigd vet.
Overgewicht gaat meestal gepaard met verschillende gezondheidsproblemen, waaronder diabetes, een verhoogd cholesterol en een hoge bloeddruk, die als combinatie van risicofactoren een verhoogd risico op hart- en vaatziekten (aderverkalking) tot gevolg hebben.
Ook slaapapneu vormt een risico voor het ontstaan van hart- en vaatziekten, aangezien slaapapneu dikwijls gerelateerd is aan overgewicht en slaapapneu dikwijls samengaat met een hoge bloeddruk (hypertensie).
Het risico op gezondheidsschade door alcohol hangt af van het totale gebruik en van het drinkpatroon van de drinker (hoeveel alcohol iemand drinkt per keer en hoe vaak). Uit sommige onderzoeken blijkt dat een geringe en regelmatige hoeveelheid alcohol een positief effect op het risico op hart- en vaatziekten (aderverkalking) kan hebben.
Het omslagpunt waaronder er sprake is van een statistisch positief effect ligt echter rond het gemiddelde van 0.5 eenheid alcohol per dag voor vrouwen en 1.0 eenheid alcohol per dag voor mannen. Hierbij is het belangrijk te beseffen dat een eenheid alcohol niet veel is. Bijvoorbeeld voor bier is dit 200ml, dus zowel een flesje van 500ml (2.5 eenheid alcohol) als ook een flesje van 330ml (1.7 eenheid alcohol) zijn al overschrijdingen van het daggemiddelde.
Ook kan alcohol op andere vlakken dan aderverkalking een nadelige uitwerking op het hart hebben:
Naarmate er meer verzadigd vet en transvet in het eten zit, wordt het risico op hart- en vaatziekten vergroot. Transvet is een onverzadigd vet dat nog slechter is voor de gezondheid dat verzadigd vet. Doordat het slechte cholesterol stijgt, kunnen vetlaagjes zich afzetten in de vaatwanden. Hierdoor slibben bloedvaten dicht en verhoogt de kans op het ontstaan van hart- en vaatziekten.
Stress is een normale reactie van ons lichaam op noodsituaties. Het helpt ons scherp te blijven en alert te reageren. Langdurige of hevige kortdurende stress kan het risico op hart- en vaatziekten verhogen. De oorzaak van ongezonde stress is vaak een heftige gebeurtenis in het leven zoals: problemen op het werk of verlies van een baan, overlijden van een dierbare en/of het hebben van een chronische ziekte. Reacties van het lichaam op aanhoudende stress zijn onder andere een hoge bloeddruk, een hoog cholesterol en ontstekingen. Deze reacties beschadigen de vaatwand en versnellen het proces van slagaderverkalking. Een hoge bloeddruk geeft op termijn een grotere kans op een hartinfarct of beroerte.
Patiënten met een depressie en/of angststoornis hebben een verhoogde kans op hart- en vaatziekten. Wanneer iemand een depressie doormaakt in het jaar na een hartinfarct, is de kans op een recidief hartinfarct zelfs hoger. Dit heeft waarschijnlijk te maken met een combinatie van chronische stress en ongezondere levensstijl.
Met te weinig beweging kan het lichaam slecht omgaan: er komt te veel slecht (LDL)-cholesterol in het bloed en het risico op suikerziekte (diabetes), een hoge bloeddruk (hypertensie) en stress wordt groter. Dat zijn allemaal risicofactoren voor het onstaan van vernauweningen in de slagaderen. Iedere dag een half uur matig bewegen is genoeg om het risico flink omlaag te brengen. Matig bewegen wil zeggen: ramen wassen, gras maaien, de trap nemen, een ommetje in de pauze op het werk – maar wel iedere dag een halfuur. Wie het systematisch aan wil pakken, zou dagelijks een halfuur in een straf tempo kunnen wandelen. Hardlopen of intensief sporten hoeft niet per se (maar mag uiteraard wel).
Ga actief aan de slag en pas uw leefstijl aan! Er zijn risicofactoren waar u zelf niets aan kunt doen, zoals leeftijd, geslacht of erfelijkheid. Andere risicofactoren kunt u echter wel beïnvloeden. U bepaalt zelf wat u eet, hoeveel u beweegt en of u rookt.
Wilt u ondersteuning om uw levensstijl aan te passen dan kunt u eventueel via HartKliniek worden doorverwezen naar de cardio-diëtisten van NutriCentrum.