Cardio-oncologie, een opkomend aandachtsgebied binnen de cardiologie

Meer dan 50 jaar geleden werd het eerste voorbeeld beschreven van cardiale toxiciteit bij chemotherapie. Langzaam is het besef gekomen dat chemotherapie en radiotherapie ernstige cardiale bijwerkingen kunnen hebben. Door de ouder wordende populatie (met toename incidentie van kanker en hart- en vaatziekten), toegenomen overleving van kankerpatiënten en toegenomen behandelingen, zijn er steeds meer patiënten met zowel kanker als hart- en vaatziekten.

Cardio-oncologie is het aandachtsgebied binnen de cardiologie dat zich bezighoudt met preventie, diagnose, behandeling en follow up van hartziekten die kunnen ontstaan door de behandelingen van kanker. Het risico op het krijgen van cardiale complicaties wordt mede bepaald door de soort behandeling, co-morbiditeit en leeftijd van de patiënt. Mogelijke complicaties zijn hartfalen, coronairlijden, klepafwijkingen, ritmestoornissen, hypertensie, trombose, pulmonale hypertensie en pericarditis. Deze complicaties kunnen op korte termijn voorkomen, maar ook op de langere termijn en daar zijn we ons nog minder bewust van.

Behandelingen

Er zijn inmiddels vele soorten behandelingen mogelijke voor de verschillende maligniteiten.

Chemotherapie
Schade door chemotherapie wordt verdeeld in twee typen toxiciteit: celnecrose (type 1: irreversibel) en cel dysfunctie (type 2: reversibel). In de praktijk is deze indeling niet zo zwart-wit. Antracyclinen zijn de bekendste middelen die type 1 toxiciteit kunnen veroorzaken. Dit kan zich in de acute fase uiten als hartfalen, maar kan ook nog jaren na de behandeling ontstaan. Deze middelen worden vooral gebruikt bij lymfomen, borstkanker en botkanker. Trastuzumab (herceptin) wordt geassocieerd met type 2 toxiciteit.

Radiotherapie
Bestraling in het thoraxgebied kan problemen geven. Dit kan je met name zien bij mediastinale bestraling bij lymfomen en thoracale bestraling bij mammacarcinoom. Mogelijke complicaties zijn pericarditis, hartfalen, hartklepproblemen en coronairlijden. De problemen treden nog jaren na de bestraling op.

Overige behandelingen
In de loop van de jaren zijn er steeds meer soorten behandelingen bijgekomen. Hormoontherapie kan bij hormoongevoelige tumoren worden gegeven (mammacarcinoom, prostaatcarcinoom).
Er zijn gerichte therapieën (targeted therapies) die ingrijpen op een essentiële stap in het tumormetabolisme. Hier vallen vele middelen onder, zoals angiogeneseremmers, VEGF-inhibitoren, ABL-inhibitoren.

De laatste jaren wordt immunotherapie steeds meer gebruikt. Deze behandeling is erop gericht onze afweer of immuniteit te versterken om de kankercellen aan te vallen. De belangrijkste indicaties zijn nog melanoom en longkanker, maar de indicaties breiden uit. Hierbij bestaat het risico op myocarditis en versnelde atherosclerose.

Lange-termijn screening na chemo- en radiotherapie

Het aantal patiënten dat kanker overleeft neemt aanzienlijk toe over de tijd. Daarmee is het van belang om als patiënt en arts bewust te zijn van de mogelijke cardiale complicaties. De meest voorkomende complicaties zijn hartfalen, atherosclerose en klepafwijkingen.

Hartfalen
Overlevers die behandeld zijn met antracyclinen hebben een levenslang risico op het krijgen van linker kamer dysfunctie en hartfalen. Er kan meer dan 10 jaar tussen de behandeling en start van hartfalen zitten. Periodieke screening moet overwogen worden bij mensen die een hoge dosis hebben gehad of die tijdens de behandeling ook linker kamer dysfunctie hebben laten zien.

Atherosclerose
Voor patiënten die bestraling hebben gehad in het gebied van het mediastinum, wordt geadviseerd om deze vanaf 5 jaar na de bestraling te controleren op coronairlijden en daarna elke 5 jaar, ook als zij klachtenvrij zijn.

Klepafwijkingen
Klepafwijkingen na mediastinale bestraling worden steeds vaker (h)erkend. Het ontwikkelen van klepafwijkingen duurt jaren, patiënten zijn dan vaak al niet meer onder controle van een oncoloog. Geadviseerd wordt om 10 jaar na de mediastinale bestraling te beginnen met screening middels echocardiogram en dat daarna elke 5 jaar te herhalen of eender bij klachten.

Conclusie

Cardio-oncologie is een relatief nieuw specialisme dat zich bezighoudt met hartziekten die kunnen ontstaan door behandeling van kanker. Door de ouder wordende populatie en de ontwikkelingen in de behandelingen van kanker groeit het specialisme. Er zijn vele soorten behandeling voor kanker en de soort behandeling, samen met de leeftijd en co-morbiditeit van patiënt, bepaalt het risico op het krijgen van hartziekten. Het risico op complicaties is niet alleen op de korte termijn, maar ook zeker op de lange termijn en hier moeten zowel de behandelend artsen als patiënten zelf bewust van zijn.