Cardiovasculaire Risico's en Strategieën in de Behandeling van Kanker: Een Overzicht

De overleving van patiënten met kanker is sinds de jaren '90 van de vorige eeuw gestaag verbeterd(1). Deze verbeterde overleving, zowel van de kanker zelf als van de toegepaste behandelingen, heeft echter geleid tot een toename van hart gerelateerde aandoeningen bij deze groep patiënten. De incidentie van kanker is blijven stijgen, en men verwacht dat deze trend zich in de nabije toekomst zal voortzetten(2).

Dit benadrukt de noodzaak van een nauwe samenwerking tussen verschillende medische specialismen voor optimale resultaten in de zorg voor kankerpatiënten. Het is van groot belang om vóór aanvang van de behandeling een cardiovasculair risicoprofiel vast te stellen en alert te blijven tijdens de behandeling, aangezien de behandeling zelf (afhankelijk van het type therapie) aanzienlijke gevolgen kan hebben voor de gezondheid van de patiënt en diens cardiovasculaire gezondheid. Zelfs na succesvolle behandeling van kanker kunnen er nog langdurige cardiovasculaire problemen ontstaan als gevolg van de behandeling, die onopgemerkt progressief kunnen worden voordat een adequate behandeling kan worden gestart. Om te helpen bij het op maat maken van de beste preventieve strategieën, biedt de European Society of Cardiology het rekenprogramma HFA-ICOS aan(3). Dit instrument helpt alle betrokkenen in de zorg voor kankerpatiënten bij het plannen van adequate preventieve cardiologische evaluaties om de best mogelijke zorg te bieden en de kansen op herstel te optimaliseren.

Elke specifieke behandeling voor kanker brengt kansen op cardiovasculaire toxiciteit, ook wel cardiotoxiciteit genoemd, met zich mee. Hierbij gaat het om mogelijke schade aan het hart en het circulatiesysteem als gevolg van bepaalde medische behandelingen, stoffen of omstandigheden. Elke behandeling heeft zijn eigen risicofactoren, waarvan velen al bekend zijn als risicofactoren voor hart- en vaatziekten in het algemeen. Daarnaast is het van belang om de nierfunctie en eventuele eerdere behandelingen met specifieke chemotherapieën of radiotherapieën in overweging te nemen. Over het algemeen kunnen patiënten worden ingedeeld in twee groepen: diegenen zonder bekende traditionele cardiovasculaire risicofactoren en zonder aanwijzingen voor behandeling-gerelateerde cardiotoxiciteit, en diegenen met traditionele risicofactoren of aanwijzingen voor behandeling-gerelateerde cardiotoxiciteit.

Voor de eerste groep kan preventieve screening en alertheid voldoende zijn om de ontwikkeling van cardiotoxiciteit te monitoren, terwijl de tweede groep intensievere monitoring en evaluatie door een cardioloog vereist om verdere verslechtering te voorkomen. Dit alles is gericht op een snelle beoordeling van de cardiale situatie om onnodige vertragingen in de geplande kankerbehandeling te voorkomen en deze tegelijkertijd zo veilig mogelijk te laten verlopen.

Uit meta-analyses blijkt dat bij kankerpatiënten die gelijktijdig behandeld worden met anthracycline chemotherapie en HER2-therapie bescherming tegen verdere afname van de pompfunctie van het hart geboden kan worden met Renine-Angiotensine-Aldosteron-Systeem (RAAS) medicatie, zoals ACE-remmers en AR-blokkers, en bètablokkers (4).

Bij patiënten met borstkanker, waar vaak HER2-therapie wordt toegepast, kan deze behandeling tot een risico van 15-20% op linker ventrikel dysfunctie leiden, en in sommige gevallen zelfs tot hartfalen(5). Behandelingen met 5-FU, die vaak worden gebruikt bij gastro-intestinale tumoren en als adjuvante therapie bij borstkanker, staan helaas bekend om het veroorzaken van aandoeningen zoals angina pectoris, hypertensie, Tako-Tsubo Syndroom en hartinfarcten, zelfs in afwezigheid van significante coronaire stenose(6). Dit wordt toegeschreven aan een verstoring van de werking van het endotheel door directe toxiciteit en het uitlokken van vasospasme en komt in ongeveer 10% van de toedieningen voor (7). Deze effecten kunnen zelfs enkele dagen na de behandeling aanhouden, waardoor extra aandacht nodig is bij het beoordelen van thoracale klachten in rust.

Behandelingen met anti-Vasculair Endotheliale Groei Factor (anti-VEGF), die vaak worden gebruikt bij de behandeling van nier-, schildklier- en leverkanker (bijvoorbeeld Vandenatib), staan bekend om hun bloeddrukverhogende effecten, evenals het veroorzaken van diverse cardiale aandoeningen, zoals hartfalen en hartritmestoornissen. Hierbij is alertheid geboden en dient, waar mogelijk, het cardiovasculair risicoprofiel te worden beschermd.

Oncologische aandoeningen van het lymfoïde stelsel, zoals lymfomen, chronische lymfatische leukemie en M. Waldenström, komen vaker voor bij oudere patiënten en worden vaak behandeld met zogenaamde Brutonse Tyrosine Kinase-remmers. Helaas gaat dit gepaard met een verhoogde neiging tot bloedingen, evenals atriumfibrilleren en hypertensie, om slechts enkele complicaties te noemen. In het geval van een behandeling met duale plaatjes therapie, bijvoorbeeld vanwege een stentplaatsing, kan overwogen worden om de ibrutinib-behandeling 3 tot 7 dagen vóór de geplande ingreep te onderbreken, of zelfs een plaatjestransfusie te overwegen.

Bij de behandeling van gevorderd prostaatcarcinoom bestaat tot wel 40% van de behandelingen uit het toedienen van een GnRH-agonist, wat berucht is vanwege het verhogen van cardiovasculaire complicaties. Dit komt voornamelijk door de verergering van hypertensie, diabetes mellitus en ischemische hartziekten.

Bij patiënten met borstkanker en een positieve hormoonreceptor van de tumor kan gebruik worden gemaakt van zogenaamde endocriene behandelingen, zoals oestrogeenreceptor modulatoren (bijv. tamoxifen) of aromatase remmers (bijv. anastrozole). Deze behandelingen brengen hun eigen uitdagingen met zich mee, waarbij tamoxifen significant meer veneuze trombo-embolie laat zien en aromase remmers een toename van 17% versus 10% in cardiovasculaire events en bijna een verdubbeling van het cholesterolgehalte bij patiënten die al bekend zijn met coronaire hartziekten (8).

Radiotherapie staat al geruime tijd bekend om het veroorzaken van versnelde atherosclerose en coronairsclerose. Tijdens de behandeling wordt geprobeerd het hart zoveel mogelijk te ontzien. Radiotherapie verhoogt desondanks de toekomstige kans op hart- en vaatziekten. Patiënten die een stamceltransplantatie hebben ondergaan, zijn extra gevoelig voor het ontwikkelen van cardiovasculaire aandoeningen in de toekomst. Daarom wordt een laagdrempelig advies voor risico-evaluatie op regelmatige intervallen sterk aanbevolen.

Het team van de Hartkliniek staat gereed om u hierbij van advies te voorzien en te ondersteunen in de zorg voor uw patiënten.