Vrouwenharten kloppen anders deel 2: Hartinfarct bij vrouwen

Wanneer vrouwen zich zorgen maken over hun gezondheid, denken ze vooral aan kanker, vooral borstkanker. In werkelijkheid zijn bij vrouwen hart- en vaatziekten de belangrijkste doodsoorzaak. In 2020 overleden 18.411 vrouwen en 18.168 mannen aan een hart- of vaatziekte. Als het echter om hartaanvallen gaat, lopen mannen meer risico:

Elke dag sterven gemiddeld zo’n 13 mensen aan een hartinfarct: 8 mannen en 5 vrouwen.

Vrouwen lopen als gevolg van vrouwelijke hormonen tot de menopauze minder risico op een hartinfarct. Het myocardinfarct treedt bij hen 5-10 jaar later op dan bij mannen.

Atypische klachten

De tijd tussen het begin van de symptomen en het artsencontact is bij vrouwen over het algemeen veel te lang. Wat is de reden voor deze vertraging?

In ongeveer 80% van de gevallen (zowel bij mannen als vrouwen) presenteert een hartaanval zich met borstklachten, ongeveer 50-60% straalt uit naar de linkerarm (MONICA-studie). Daarbij klagen vrouwen significant vaker over druk of beklemming op de borst en minder over een hevige pijn op de borst.

Naast de typische pijn op de borst treden bij vrouwen frequent atypische symptomen op zoals kortademigheid, rugpijn, misselijkheid, braken, pijn in de bovenbuik. Gezien deze atypische presentatie wordt vaak niet meteen aan een hartaanval gedacht en ontstaat er vaak te laat de urgentie om 112 te bellen.

Hartaanval op oudere leeftijd

Bij vrouwen treedt een hartaanval op veel latere leeftijd op dan bij mannen. Dit brengt een hoger risico met zich mee vanwege de bijkomende ziekten (diabetes, hypertensie, beroerte, nierziekte) die op oudere leeftijd vaker optreden.

De tijd voorafgaand aan het hartinfarct

Een hartinfarct (volledige afsluiting van een kransslagader) is het gevolg van een coronaire hartziekte. Hierbij treden vernauwingen op in de kransslagaders (coronairvaten) waarbij het hart onvoldoende van bloed wordt voorzien. Typische klachten hierbij zijn een druk of beklemming op de borst bij fysieke of mentale stress, koude of zware maaltijden waarbij het hart harder moet werken.

Doordat er een hartinfarct optreedt, treden er bij ongeveer 40-60% van de vrouwen en 50-70% van de mannen typische klachten op.

Maar in tegenstelling tot mannen melden vrouwen deze klachten vaak alleen als er om gevraagd wordt. Op de voorgrond staan in deze fase van de ziekte symptomen zoals: kortademigheid, vermoeidheid, lichamelijke zwakte, slaap-stoornissen of klachten in de bovenbuik.

Bij dergelijke klachten is het daarom belangrijk om een ​​arts te raadplegen, de klachten in detail te beschrijven en eventueel op coronaire hartziekte te laten onderzoeken. Een van de standaardonderzoeksmethoden hierbij is het inspannings-ECG (fietstest). Helaas is het inspannings-ECG echter (vooral bij vrouwen) vaak niet betrouwbaar genoeg (betrouwbaarheid 55% - 70%). Soms worden er op een inspannings-ECG afwijkingen gezien die bij een coronaire hartziekte passen, waarbij echter er bij de hartcatheterisatie geen afwijkingen worden gevonden. Daarom is het raadzaam alvorens er een hartcatheterisatie wordt verricht aanvullend onderzoek in te zetten zoals bijvoorbeeld een stressechocardiografie, myocardiale scintigrafie, stress MRI of CT.

(M)INOCA, vaatspasmen en SCAD

Twee-derde van de vrouwen met hartklachten blijkt bij hartkatheterisatie geen belangrijke vernauwingen in de kransslagaderen te hebben als verklaring voor de klachten. Patiënten met klachten en/of tekenen van zuurstoftekort van het hart zonder verstopte kransslagaderen, vallen onder de categorie 'INOCA' (Ischemia and No Obstructive Coronary Artery Disease). Bij de meerderheid (60-90%) van deze INOCA-patiënten lijkt het te gaan om 'kransslagader dysfunctie'. Hieronder wordt verstaan: spasmen (samen knijpen) van de grote of kleine kransslagvaten, een verhoogde weerstand in de kleinste kransslagvaten of een verminderde mogelijkheid van de vaten om wijder te worden. Deze aandoening komt belangrijk vaker voor bij vrouwen dan bij mannen, met name bij vrouwen tussen de 40 en 65 jaar. Omdat de standaard diagnostiek bij pijn op de borst gericht is op het aantonen van vernauwingen in de kransslagvaten, wordt kransslagader dysfunctie als oorzaak van de klachten vaak over het hoofd gezien. Bij een MINOCA gaat het om een hartinfarct waarbij er geen verklarende afwijkingen in de grote kransslagaderen worden gezien bij hartkatheterisatie ('schone bloedvaten').

Bij kransslagader dysfunctie is roken niet alleen een risicofactor maar het kan ook aanvallen van vaatspasmen uitlokken. Vaatspasmen kunnen ook worden uitgelokt door hyperventilatie, mentale stress, cocaïne gebruik en bètablokkers (met name de niet-selectieve zoals propranolol). Vasospastische pijn op de borst is waarschijnlijk gerelateerd aan andere vasospastische aandoeningen zoals migraine en het fenomeen van Raynaud of de behandeling daarvan.

Het is bekend dat in zeldzame gevallen relatief jonge vrouwen, die vooraf nergens last van hebben, plotseling een hartinfarct kunnen krijgen. Het kan dan gaan om een 'SCAD' (Spontaneous Coronary Artery Dissection). Ongeveer driekwart van alle patiënten met SCAD is vrouw. Bij een SCAD treedt er een plotselinge scheur op in een van de bloedvaten van het hart zelf. Hierdoor kan een bloedvat afgesloten raken. en kan er een hartinfarct (aanval) ontstaan. Dit type hartinfarcten komt vaker voor bij vrouwen dan bij mannen, vooral in de leeftijdsfase 45 - 60 jaar. Opvallend is dat er bij deze patiënten meestal geen of nauwelijks aderverkalking zichtbaar is in de kransslagaderen bij hartkatheterisatie. Mogelijke oorzaken van SCAD zijn vaatspasmen en hormonen (bijna een derde van de vrouwen met SCAD heeft kortgeleden een zwangerschap doorgemaakt), maar ook bijvoorbeeld hoge bloeddruk, bepaalde bindweefselziekten, FMD (fibromusculaire dysplasie) verstoorde aanleg van bind- en spierweefsel in de kransslagaders van het hart en bijvoorbeeld vaatontsteking (vasculitis). Intensief sporten vormt mogelijk een verhoogd risico.

Risicofactoren

De levensstijl van tegenwoordig gekenmerkt door gebrek aan lichaamsbeweging, slecht voedingspatroon, stress en roken is voor een groot deel verantwoordelijk voor het ontstaan van hart- en vaatziekten. Naast factoren die niet beïnvloed kunnen worden, zoals leeftijd en familiaire belasting, zijn er factoren die consequent moeten worden aangepakt: Roken, hoge bloeddruk, gebrek aan lichaamsbeweging, overgewicht, stoornissen in het vetmetabolisme, suikerziekte en psychosociale factoren.

Tot de menopauze zijn vrouwen door geslachtshormonen, zoals oestrogenen, beschermd tegen aderverkalking. Daarna stijgt het risico op hart- en vaatziekten. De veronderstelling dat een oestrogeen bevattende hormoontherapie postmenopauzale vrouwen kan beschermen tegen hart- en vaatziekten, heeft artsen gedurende vele decennia ertoe aangezet, elke vrouw tijdens de menopauze hormonen aan te bevelen. Door wetenschappelijk onderzoek werd echter aangetoond dat hormoontherapie het risico op cardiale complicaties juist verhoogt.

Helaas hebben in de afgelopen vijf decennia steeds meer vrouwen gerookt. Pas de laatste jaren is het percentage rokers onder de vrouwelijke bevolking langzaam gaan dalen. Vrouwen tolereren roken blijkbaar slechter dan mannen. Blijkbaar zijn bij vrouwen lagere hoeveelheden nicotine voldoende om voor vernauwingen van de bloedvaten te zorgen.

Vooral vrouwen die naast het roken ook de pil gebruiken lopen extra risico.

Belangrijk om te weten: Vrouwen met obesitas hebben een drie keer hoger risico op een hartinfarct dan mensen met een normaal gewicht. Overgewicht, vetstofwisselings stoornissen, hoge bloeddruk en diabetes komen vaak in combinatie voor bij vrouwen, waardoor het risico op een hartinfarct extra wordt verhoogd.

De prevalentie van diabetes neemt toe met obesitas en gebrek aan lichaamsbeweging. Vrouwen die aan diabetes lijden hebben zelfs een 7 keer hoger risico op het ontwikkelen van een coronaire hartziekte (Nurses' Health studie).

In het risico dat vrouwen lopen op het krijgen van hart- en vaatziekten spelen ook typische vrouwspecifieke risicofactoren een rol zoals (premenopausale) migraine, migraine in de jeugd, reumatische ziekten of inflammatoire darmziekten, pre-eclampsie, HELLP-syndroom (zwangerschapsvergiftiging), zwangerschapshypertensie en -diabetes, herhaalde spontane abortus, vroege overgang en menopausale status.

Tolerantie van medicatie

Een belangrijk verschil in behandeling na een hartinfarct is dat medicijnen bij vrouwen anders kunnen werken dan bij mannen. In de meeste onderzoeken voor geneesmiddelengoedkeuring zijn vrouwen vaak ondervertegenwoordigd.

Bijvoorbeeld komen bijwerkingen in het algemeen vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. De redenen voor de deze onderlinge verschillen in effecten van medicijnen tussen beide geslachten zijn divers.

Hormonen spelen een grote rol, hiertoe behoren ook de pil en hormonen die vrouwen bij de overgang innemen. Ook de stofwisseling, bijvoorbeeld in de lever, is bij vrouwen en mannen niet helemaal identiek. De werkstoffen van geneesmiddelen worden daarom verschillend verwerkt door het lichaam. Bètablokkers werken bijvoorbeeld bij vrouwen langer en sterker omdat ze langzamer worden afgebroken. Calciumantagonisten werken bij vrouwen ook

sterker. ACE-remmers veroorzaken bij vrouwen veel vaker een kriebelhoest dan bij mannen. Daarentegen remt aspirine het klonteren van bloedplaatjes bij vrouwen aanzienlijk zwakker dan bij mannen.

Concluderend

Vrouwen lopen vóór de menopauze minder risico op een hartinfarct dan mannen. Maar daarna stijgt het risico aanzienlijk. Van belang is te weten dat een coronaire hartaandoening of een hartinfarct zich bij vrouwen op een zeer atypische manier kan presenteren. Nog altijd wachten vrouwen soms veel te lang met het bellen van 112.

Risicofactoren en coronaire hartziekte moeten vroeg worden herkend en consequent worden behandeld. Hoe eerder, hoe beter. Experts raden aan bloeddruk, bloedsuiker en cholesterol vanaf het 40^e levensjaar jaarlijks te laten controleren en vanaf 50 jaar elke zes maanden.

Bij HartKliniek is er veel expertise op het gebied van vrouwencardiologie. Het tijdig herkennen, onderzoeken en behandelen van vrouwen vraagt om specialistische kennis en extra aandacht.

HartKliniek heeft een speciaal spreekuur ingericht voor vrouwen die klachten ervaren die mogelijk van het hart afkomstig kunnen zijn én voor vrouwen met een verhoogd risico op hart- en vaatziekten. Het speciale spreekuur voor vrouwen richt zich vooral op vrouwen in de leeftijd tussen de 35 en de 70 jaar. Met een verwijzing van uw huisarts kunt u snel terecht.

Heeft u geen huisartsverwijzing? Voor eigen rekening kunt u zich bij HartKliniek ook zonder verwijzing preventief laten controleren, dit kan middels de HealthCheck Vrouw.