Hartkloppingen: overslag of extra slag?

Hartkloppingen hebben een grote impact op het dagelijks leven van patiënten en vormen een groot percentage van de verwijzingen naar de cardioloog. Hartkloppingen hebben we allemaal wel eens. Meestal wordt dat beleefd als normaal: bij inspanning of nervositeit. Soms kan echter een normale reactie van het hart toch aanleiding geven tot ongerustheid. Gemiddeld wordt slechts bij 40% van de palpitatie klachten ook een afwijking op het ECG (al of niet pathologisch) aangetroffen. Ruim 5% van de Nederlandse bevolking meldt in een onderzoek in de huisartsenpraktijk de afgelopen twee weken last te hebben gehad van hartkloppingen, vrouwen tweemaal zo vaak als mannen.¹ De klacht is daarbij sterk leeftijdsafhankelijk. Een jaar na presentatie bij de huisarts of op de eerste hulp van een ziekenhuis heeft 75% van de patiënten met hartkloppingen hier nog steeds last van; bij 12% leidt het zelfs tot werkverzuim.² Extrasystolie is de meest voorkomende oorzaak van hartkloppingen en is algemeen bekend als ‘overslaan van het hart’ of ‘extra slag’ en is een aandoening waarbij het lijkt of er een hartslag wordt overgeslagen.

Pathofysiologie

In rust is een regelmatig ritme van 60 tot 100 keer per minuut normaal. Een abnormale hartslag kan worden veroorzaakt door exogene (buiten het hart gelegen) oorzaken (bijvoorbeeld anemie, hypothyreoïdie) en door afwijkingen van het hart zelf. Hartkloppingen bij een normale frequentie berusten meestal op toegenomen opmerkzaamheid, extrasystolen of een toegenomen contractiekracht. Bij een hartoverslag slaat het hart een keer extra. Hartoverslag is dus eigenlijk een verkeerde term: het hart slaat geen slag over, maar er komt een extra slag. Daarom wordt dit ook wel een extrasystole genoemd. Bij een extrasystole komt een hartslag vroeger dan verwacht volgens het normale hartritme. Daarna duurt het langer tot de volgende slag komt, waardoor het lijkt alsof het hart een slag mist. Het aantal slagen per minuut blijft wel gelijk. Die volgende slag is dan extra krachtig, omdat het hart meer tijd heeft gehad om zich met bloed te vullen en krachtiger moet samentrekken om die grote hoeveelheid bloed weg te pompen. Dit kan men voelen als een soort bonk of dreun en wordt soms ook wel hartbonzen genoemd. Als het hart af en toe overslaat, is er meestal geen probleem. Veel mensen hebben hier last van en dit wordt beschouwd als normaal.

Etiologie

Het hart bestaat uit 4 kamers, 2 voorkamers (atria of boezems) en 2 kamers (ook ventrikels genoemd). Het zuurstofarme bloed dat van het lichaam komt, komt binnen in de rechter voorkamer en gaat via de rechter kamer naar de longen. Hier wordt het voorzien van zuurstof en komt het vervolgens terecht in de linker voorkamer. Van daaruit gaat het via de linkerkamer terug naar het lichaam.

Het hart heeft een elektrisch signaal nodig om samen te trekken. Die elektrische prikkel ontstaat in de sinusknoop, die bovenin de rechterboezem ligt. De sinusknoop zorgt ervoor dat de voorkamers samentrekken en het bloed doorpompen naar de kamers. Het signaal wordt door de sinusknoop doorgegeven aan de atroventriculaire knoop (AV knoop), die op zijn buurt de kamers activeert en laat samentrekken. Het bloed wordt via de kamers naar de rest van het lichaam gepompt. Na het samentrekken van het hart gaan de spiercellen in rustfase om klaar te staan voor de volgende samentrekking. De sinusknoop start de hele cyclus opnieuw met een snelheid van ongeveer 60 tot 100 keer per minuut.

Alle hartspiercellen zijn echter in staat om een elektrische prikkel afgeven, dus niet alleen de cellen in de sinusknoop. Het gebeurt wel eens dat hartcellen spontaan een elektrische prikkel afgeven waardoor het hart net iets te snel wordt geactiveerd en een extra samentrekking (systole) van de hartkamer (ventrikel) of hart voorkamer (boezem) ontstaat, gevolgd door een pauze.

Onregelmatige hartslagen ontstaan wanneer een abnormaal (extra) elektrisch signaal een voortijdige samentrekking veroorzaakt, waardoor het hartritme heel even onregelmatig is. De onregelmatige hartslag kan ontstaan in de hartboezems (atriale extrasystolen) of de hartkamer (ventriculaire extrasystolen). Alleen op een hartfilmpje (ECG) kan worden bekeken waar deze extra slag ontstaat.

Risicofactoren en uitlokkende factoren:

Extrasystolen kunnen bij iedereen voorkomen, maar er zijn eigenschappen waarbij extrasystolen vaker voorkomen³:

• Ouderen
• Patiënten met cardiovasculaire risicofactoren
• Slechte algehele conditie
• Hoog HDL-cholesterol
• Hypertensie
• Dehydratie
• Excessief cafeïne gebruik of stimulerende frisdranken
• Slaapdeprivatie
• Hoge levels van stres en sterke emoties (een overlijden, ontslag, scheiding…)
• Angststoornissen
• Electroliet dysbalans in bloed
• Roken
• Alcohol gebruik
• Medicijnen zoals luchtwegverwijders bij astma en COPD of hooikoorts medicatie
• Drugs, vooral de amfetamines zoals speed of xtc.
• Zwangerschap
• Soms treden ze ook alleen maar op bij zware inspanningen, of juist tijdens rust na een training.
• In bepaalde levensfasen kunnen de overslagen ook vaker optreden, bijvoorbeeld tijdens de overgang.
• Soms zijn hartoverslagen echter het gevolg van een hartritmestoornis of een andere hartaandoening, bijvoorbeeld een probleem van de hartkleppen. Ze kunnen ook optreden nadat iemand een hartinfarct heeft gehad.

Symptomen

Hartoverslagen kunnen ongemerkt optreden. Men ontdekt ze dan toevallig bij een hartonderzoek, bijvoorbeeld bij een medisch sportonderzoek of men krijgt een melding op de smartwatch. Het kloppen van het hart wordt beter gevoeld in rust en in liggende houding, met name bij het liggen op de linker zij. Dat verklaart waarom patiënten vaak 's nachts extrasystolen opmerken.

Iedereen heeft weleens een onregelmatige hartslag, maar als dit leidt tot hartkloppingen die zorgen voor klachten in uw dagelijks leven, benauwdheid, pijn op de borst, duizeligheid of zelfs wegraking is onderzoek nodig, om een onderliggende hartaandoening uit te sluiten.

Overslagen kunnen ook tot veel klachten leiden, zeker als er veel hartoverslagen zijn. Patiënten voelen dan hartkloppingen of hebben het idee dat hun hart steeds even stilstaat en dan veel heviger dan normaal klopt. Dit kan samengaan met lichtheid in het hoofd of een drukkend gevoel op de borst. Dit kan erg beangstigend zijn.

Andere symptomen die kunnen optreden, vooral bij een onderliggend hartprobleem, zijn onder meer:

• pijn in de borst

• kortademigheid

• flauwvallen.

Behandeling

Men behandelt extrasystolen alleen als ze als erg storend worden ervaren. Hiervoor kunnen betablokkers (een geneesmiddel dat de hartslag vertraagt en het aantal onregelmatige slagen vermindert), of anti-aritmica (geneesmiddelen die specifiek het hartritme beïnvloeden) worden voorgeschreven.

Frequente of langdurige extrasystolen kunnen leiden tot vermindering van de pompfunctie van het hart (hartfalen). Hierdoor kunnen conditieverlies, moeheid, benauwdheid en vocht vasthouden (oedeem) optreden. Als medicatie dan onvoldoende effectief is, kan ook een specifieke ingreep (ablatie) worden verricht om de extrasystolen te behandelen. Hierbij wordt met een catheter met behulp van radiofrequente energie de bron van de extrasystolen uitgeschakeld. Deze ingrepen worden in gespecialiseerde centra verricht.

In veel gevallen hoeven extra systolen echter niet behandeld te worden. Dit geldt in eerste instantie voor zeldzame extrasystolen bij mensen met een gezond hart. In veel gevallen verdwijnen de extrasystolen ook vanzelf, bijvoorbeeld als de uitlokkende factoren wegvallen of aangepakt worden.